آفتابگردان

آفتابگردان

گیاه شناسی

گیاه علفی یک‌ساله، با ساقه‌ای ضخیم، به ارتفاع 1 تا 3 متر. برگها تخم مرغی تا قلبی بزرگ به طول 10 تا 40 سانتی‌متر، گل آذين کپه‌ای و ميوه آن فندقه. طول دوره رشدی آفتابگردان بسته به رقم و عوامل محیطی 90 تا 150 روز می‌باشد.

ارقام و پراکندگی

بومی آمریکا – این گونه در ایران به‌صورت کاشته شده در اغلب نقاط و در استان‌های گلستان، مازندارن، گیلان، آذربایجان، کردستان، کرمانشان، همدان، اراک، لرستان، اصفهان، یزد، کرمان، فارس، خراسان، سمنان و تهران دیده می‌شود. استان آذربایجان غربی قطب کشت و تولید ارقام مختلف آفتاب گردان است به نحوی که بیش از ۸۵ درصد سطح زیر کشت و تولید این محصولات به ترتیب در شهرستانهای خوی، چایپاره ، نقده ، سلماس ، ارومیه و شوط است.

گرده افشانی

دگرگرده‌افشانی. لقاح به دليل اينكه پرچم‌ها زودتر بلوغ می يابد غالباً از نوع دگرگشنی. حضور گرده‌افشان‌هایی همچون زنبورعسل برای تولید بذر ضروری است. ارزش زنبورعسل در گرده‌افشانی جهت تولید بذر تا90 درصد.

توضیحات

آفتاب گردان به عنوان یکی از بهترین گیاهان دانه روغنی در دنیا مطرح است. این گیاه به لحاظ تولید شهد و گرده و همچنین یک گیاه با راندمان بالای تولید عسل در بسیاری از کشورها مطرح است. تولید شهد در این گیاه بسته به نوع رقم و شرایط محیطی(دما و رطوبت) می‌تواند بسیار متغیر باشد. فعالیت زنبورعسل بر روی گل‌های آفتاب گردان بیشتر به‌صورت جمع‌آوری شهد صورت می‌گیرد. میزان قند موجود در شهد آفتاب گردان 36 تا 53.6 درصد اندازه گیری شده‌است. گیاه آفتابگردان دارای غدد شهددان گل و غدد شهددان خارج گلی است که فعالیت زنبورعسل بر روی غدد شهددان خارج گلی که بر روی برگ‌های بالایی یا روی نهنج قرار گرفته‌است در بعدازظهر‌ها و معمولا خیلی کمتر نسبت به شهددان گل صورت می‌گیرد. تمام بدن زنبورعسل در هنگام ملاقات با گل‌های آفتاب گردان پوشیده از گرده‌های زرد می‌شود. بعضی از این زنبورها گرده‌ها را جمع‌آوری کرده و به کندو حمل می‌کنند ولی اغلب سعی در تکاندن این گرده‌ها دارند. فعالیت زنبورعسل جهت جمع‌آوری گرده معمولا در اوایل صبح و بعدازظهر صورت می‌گیرد و به نظر می‌رسد به دلیل کاهش ترشح شهد در گل‌ها فعالیت زنبورعسل به‌صورت جمع‌آوری گرده گل انجام می‌شود. بررسی‌های زیادی در ارتباط با ارزش غذایی گرده گل آفتاب گردان به لحاظ پروتئین کل و درصد آمینواسیدی صورت گرفته‌است و میزان پروتئین کل گرده گل در بررسی‌های مختلف 12.6 تا 18 درصد تعیین شده‌است که نسبت به پروتئین کل مطلوب زنبورعسل (20 درصد)، ارزش کمی دارد.

ملاحظات

تجربه بسیاری از زنبورداران حاکی از این است که کوچ آفتاب گردان اغلب باعث کاهش شدید جمعیت و تلفات زیاد بعد از عسل گیری می‌شود. اگر‌چه تولید عسل از این گیاه اغلب به مقدار زیاد صورت می‌گیرد اما متاسفانه یک هفته بعد از عسل گیری به تدریج شاهد کاهش محسوس جمعیت کندوها خواهیم بود. چندین دلیل برای این عارضه قابل بحث است از جمله:

1- کیفیت پایین گرده‌های آفتاب گردان: همان طوری که ذکر شد گرده‌های آفتاب گردان به لحاظ پروتئینی غنی نیست و این گرده‌ها قادر به تامین کامل نیاز پروتئینی زنبورعسل جهت پرورش نوزدان نیست در نتیجه کاهش محسوس تخم ریزی ملکه و در ادامه کاهش جمعیت پروازی کندو؛ بعد از مرگ زنبورهای مسن (45 روز به بیشتر) منجر به ریزش جمعیت کلنی می‌شود.

2- فعالیت شبانه روزی زنبورعسل برای جمع‌آوری و فرآوری شهد یک پروسه انرژی بر است و معمولا این تلاش زیاد منجر به کاهش سن زنبورهای پروازی می‌شود. -3 شهد زیاد جمع‌آوری شده توسط زنبورعسل فضای لازم برای تخم ریزی ملکه را بسیار محدود می‌کند و اغلب حجرات شان برای ذخیره سازی شهد مورد استفاده قرار می‌گیرد در نتیجه روند تولید زنبورهای جوان مختل می‌شود.